Της Τόνιας Κατερίνη
Ο θάνατος υπερβαίνει τις «ερμηνείες». Γι’ αυτό ίσως μια πρώτη φυσική αντίδραση είναι η σιωπή. Χρειάζεται να σταθεί κανείς σεβαστικός απέναντι στο μη αναστρέψιμο. Να βιώσει την απώλεια, να συγκλονιστεί χωρίς δικαιολογίες, χωρίς ερμηνείες, χωρίς θυμό, χωρίς συγκατάβαση, με σκέτο πόνο. Αλλά αν δεν θέλουμε αυτός ο πόνος να αγγίξει κι άλλους, αν δεν θέλουμε να γίνει μοίρα, αν δεν θέλουμε να γίνει απελπισία με ό,τι αυτό συνεπάγεται για μια κοινωνία, τότε η επόμενη μέρα απαιτεί εξηγήσεις, απαντήσεις και σχεδιασμό για να μην ξανασυμβεί . Και παράλληλα απαιτεί στήριξη όσων έχουν πληγεί γιατί η πραγματικότητα δεν περιμένει.
Αυτές τις ημέρες ειπώθηκαν και γράφτηκαν πολλά .Δημιουργήθηκαν δύο βασικά αντίπαλες αφηγήσεις:
Η κυβερνητική αφήγηση που βασίστηκε σε δύο άξονες:
Βασική αιτία της καταστροφής είναι ο τρόπος δόμησης αποτέλεσμα παλαιότερων, διαχρονικών παραδοχών και δυσλειτουργιών σε σχέση με την περιαστική οικιστική επέκταση, και
Ειδικά στο συγκεκριμένο επρόκειτο για ένα «ασύμμετρο» το οποίο δύσκολα θα μπορούσε να προβλεφθεί και αντίστοιχα να σχεδιαστεί η αντιμετώπισή του.
Απέναντι σε αυτούς τους ισχυρισμούς αναπτύσσονται μια σειρά από αντιδράσεις απαντήσεις:
-Υπήρξε επιχειρησιακή ανετοιμότητα αλλά και ανεπάρκεια τόσο των κρατικών όσο και των κυβερνητικών παραγόντων.
-Υπήρξε υποβάθμιση στην ανάπτυξη των μέσων προστασίας, συμπεριλαμβανόμενου και του ανθρώπινου δυναμικού με πολλαπλές αιτίες μεταξύ των οποίων σημαντικότατη και αυτή των δημοσιονομικών πολιτικών των μνημονίων.
-Υπήρξε αβελτηρία, αν όχι ηθελημένη υποχώρηση σε αναγκαίες πολεοδομικές παρεμβάσεις ώστε μεταξύ άλλων να αντιμετωπιστούν και τέτοιοι κίνδυνοι.
Κάπου στο πλάϊ αυτής της κεντρικής αντιπαράθεσης αναπτύχθηκαν δύο επιχειρήματα που μετατόπισαν στο κοινωνικό, έναντι του πολιτικού τη συζήτηση.
-Σήμερα προέχει η αλληλεγγύη και η άμεση ανακούφιση των πληγέντων, η συζήτηση για τις ευθύνες μπορεί να ακολουθήσει
-Υπάρχει σοβαρό μερίδιο ευθύνης στους αυθαιρετούχους οικιστές οι οποίοι λειτουργώντας επιπόλαια και εγωιστικά δημιούργησαν μια συνθήκη παγίδα.
Από την πρόταση του Δήμου Μαραθώνα να ενταχθεί όλη η περιοχή στο σχέδιο και να «τελειώνουμε» με το Δάσος ως την πρόταση να κηρυχθεί όλη περιοχή αναδασωτέα και να «τελειώνουμε» με τους αυθαίρετους οικιστές ένας σύντομος δρόμος ανευθυνότητας και αναλγησίας.
Δεν είναι εδώ σε αυτό το κείμενο που θα δοθούν οι απαντήσεις. Οι απαντήσεις θέλουν χρόνοι, μελέτη και βούληση. Εδώ θα προσπαθήσω να θέσω τα κρίσιμα επίδικα κατά παράθεση και χωρίς αξιολογική σειρά. Την βαρύτητα του καθενός θα την βρούμε σε ένα σοβαρό πόρισμα.
Α. Η μικροιδιοκτησία και η εκμετάλλευση της γης, η αντιπαροχή και η αυθαίρετη δόμηση υπήρξε το διαχρονικό deal (μέχρι την πρόσφατη κρίση του 2008) μεταξύ κεφαλαίου και μικρομεσαίων στρωμάτων αλλά ακόμα και λαϊκών τάξεων και η δημιουργία μιας συμμαχίας, μέσω αυτής της μικρότερης ή μεγαλύτερης καλλιέργειας της αυταπάτης μιας κοινωνικής ευημερίας και προσομοίωσης πρόσβασης στο μοντέλο ζωής της αστικής τάξης. Και αν ο μικροοικιστής ικανοποίησε μια ατομική ανάγκη ή μια ναρκισσιστική προβολή κάποιοι αποκόμισαν σημαντικά κέρδη από αυτή τη διαδικασία. Μεγαλοκαταπατητές, εργολάβοι, δημόσιοι «λειτουργοί» και πολιτικές εξουσίες που οργάνωσαν και συγκάλυψαν τις καταστροφικές αυτές πρακτικές. Και ανάμεσα σ όλους αυτούς και τον μεμονωμένο οικιστή δεν υπάρχει «συμμετρία» στο έγκλημα.
Σε όλο αυτό το διάστημα οι περισσότερες από αυτές τις περιοχές είτε εντάχθηκαν στο σχέδιο, είτε εξασφάλισαν αποχαρακτηρισμό των δασικών τους τμημάτων είτε εξασφάλισαν την τακτοποίηση και μη κατεδάφιση των αυθαιρέτων με την ένταξη στους διαδοχικούς νόμους περί αυθαιρέτων με τελευταίο τον 4495/2017. Σε όλο αυτό το διάστημα οι ιδιοκτήτες πλήρωσαν πρόστιμα ένταξης και διατήρησης, δημοτικά τέλη, συνδέθηκαν «νομίμως» με τα δίκτυα. Πλήρωσαν ΕΡΤ , ΕΝΦΙΑ, φόρους μεταβίβασης. ΟΙ περιοχές αυτές έχουν μια ζωή πλέον του μισού αιώνα. Μέσα σε αυτό το διάστημα η πολιτεία (κρατικοί φορείς και κυβερνήσεις), όφειλαν να εντοπίσουν τα προβλήματα και είχαν όλα τα περιθώρια παρέμβασης. Αυτό που έλειψε ήταν η βούληση ανάληψης του πολιτικού κόστους μιας σχετικά «αντιλαϊκής» παρέμβασης. Βούληση όμως που περίσσεψε όταν από την εφαρμογή αντιλαϊκών μέτρων εξυπηρετήθηκαν άλλες δεσμεύσεις και συμφέροντα. Μια κυβέρνηση που μπορεί εύκολα να καταδικάσει σε φτώχεια χιλιάδες συνταξιούχους αναρωτιέται κανείς γιατί δεν θα μπορούσε να γκρεμίσει μερικές παράνομες μάντρες. Ας θυμηθούμε εδώ ότι όταν ψηφίστηκε ο νόμος 1337/83 που προέβλεπε κατά τη διαδικασία της ένταξης στο σχέδιο αλλά και της νομιμοποίησης εισφορά σε γή και χρήμα, σύσσωμη η αντιπολίτευση (μηδέ της αριστεράς εξαιρούμενης) κατήγγειλε την εισφορά σε γη οδηγώντας στην τελική κατάργηση του υποχρεωτικού χαρακτήρα της και στην διατήρηση του άναρχου και εξαιρετικά προβληματικού τρόπου δόμησης των εκτός σχεδίων περιοχών και των περιοχών αυθαιρέτων.
Μεγάλη η συζήτηση σήμερα για το κατά πόσον το Μάτι όταν ξεκίνησε να χτίζεται ήταν δασική η αγροτική γη. Μια συζήτηση που αφορά κυρίως τις νομικές διαστάσεις την όποιας σημερινής παρέμβασης. Αυτό που έχει ωστόσο σημασία είναι ότι το Μάτι σήμερα είναι Δάσος και μάλιστα κατοικημένο . Και θα όφειλε να έχει αυξημένες μέριμνες στον τομέα της πυροπροστασίας.
Β. Οι καταγγελίες για ελλιπή σχεδιασμό περιορισμένα μέσα, μειωμένο προσωπικό, ελλειμματική αντίδραση της πολιτικής προστασίας, ανυπαρξία ενημέρωσης και εκπαίδευσης των πολιτών, έρχονται από κάθε κατεύθυνση. Ας καταγραφούν και ας δημοσιοποιηθούν. Οι τοπικοί Δήμοι, η περιφέρεια, και οι αρμόδιοι κρατικοί φορείς έχουν ευθύνη. Ευθύνη έχει κεντρικά και η κυβέρνηση σε σχέση με το ποιες ήταν οι ενέργειες της για την αντιπυρική θωράκιση μιας χώρας με υψηλό κίνδυνο φωτιάς, η οποία μέχρι σήμερα έχει υποστεί πλήθος καταστροφές και επανειλημμένα έχει θρηνήσει ανθρώπινες ζωές. Να επισημάνουμε εδώ ότι οι σεισμοί του 1981 και 1999 στην Αθήνα προκάλεσαν σοβαρές τροποποιήσεις στους αντισεισμικούς κανονισμούς με αποτέλεσμα να διαθέτουμε σήμερα έναν ιδιαίτερα αξιόπιστο αντισεισμικό κανονισμό. Ποιες σχετικές ενέργειες ακολούθησαν αντίστοιχες καταστροφές στον τομέα της πυροπροστασίας; Ίσως γιατί θεωρούμε ότι οι δασικές πυρκαγιές που καταστρέφουν κυρίως το φυσικό περιβάλλον δεν συντελούν σε σοβαρές απώλειες, οι δε ανθρώπινες ζωές που χάνονται μέχρι σήμερα θεωρούνταν ατυχή περιστατικά.
Σε μια χώρα λοιπόν που έχει επανειλημμένα βρεθεί αντιμέτωπη με καταστροφικές πυρκαγιές δεν επιτρέπεται να μιλάμε για ασύμμετρα φαινόμενα. Η έννοια του ασύμμετρου φαινόμενου όπως εμφανίζεται σε κάθε σύστημα που χρήζει μέριμνας –προστασίας (φωτιές, πλημμύρες, σεισμοί, τροχαία ατυχήματα κλπ) δεν είναι τίποτε άλλο από υπολογισμός πιθανότητας κόστους. Αυτή η συσχέτιση είναι εγγενής στους όποιους υπολογισμούς. Τι γίνεται όμως όταν ένα ακραία νεοφιλελεύθερο σύστημα βάζει την ανθρώπινη ζωή σε δεύτερη μοίρα. Τι γίνεται όταν αναπτύσσεται μια θεωρεία που υποστηρίζει ότι το κόστος πρόληψης πρέπει να μειωθεί όταν οι στατιστικές πιθανότητες μας λένε πως συμφέρει περισσότερο το κόστος αποζημίωσης των θυμάτων;
Μετά τις φονικές πυρκαγιές της Ηλείας το 2007με τους 63 νεκρούς η πολιτεία δεν απέδωσε καμία ευθύνη. Μόνο κάποιοι από τους συγγενείς κατάφεραν μικρές καταδίκες κάποιων υπευθύνων μετά από πολύχρονους δικαστικούς αγώνες. [1]
Μικρή αλλά όχι άχρηστη υποθήκη αυτής της τραγωδίας είναι η ειδοποίηση που φθάνει σε κάθε σπίτι της περιοχής εκεί γύρω στον Απρίλιο υπενθυμίζοντας την υποχρέωση να έχεις ένα καθαρό οικόπεδο από ξερά χόρτα επί ποινή προστίμου.
Γ. «Το Μάτι θα καεί όταν ο αέρας θα κατέβει με ταχύτητα από το βουνό» αναφέρει μια οικίστρια να λέει συχνά η γιαγιά της. Το Μάτι κάηκε όπως θα καούν και άλλες περιοχές με αντίστοιχα χαρακτηριστικά αν δεν ληφθούν μέριμνες.
Η σημερινή παρέμβαση πρέπει να βασίζεται σε ένα τρίπτυχο:
-Μέριμνα για όσους έχουν πληγεί
Για μια ακόμα φορά (ας κρατήσουμε την πρόσφατη μεγαλειώδη κινητοποίηση αλληλεγγύης για τους πρόσφυγες), η κοινωνία επιδεικνύει συνοχή και ισχυρά ανακλαστικά. Πλήθος προσφορών σε είδος αλλά και σε χρόνο από τους απλούς πολίτες, αλλά και ελλειμματική οργάνωση και συντονισμός από τους θεσμικούς φορείς. Δύσκολο να τους παρακάμψεις ιδιαίτερα σε μια στιγμή που οι κάτοικοι της περιοχής κατακλύζονται από απελπισία και αντικειμενικά έχουν μεγάλη δυσκολία να αυτοοργανωθούν. Να είμαστε εκεί με εγρήγορση , κατανόηση και σεβασμό στους ανθρώπους που έχουν πληγεί είναι η μια πλευρά της αλληλεγγύης. Η άλλη πλευρά είναι να παραμείνουμε… Μέχρι την αποκατάσταση και τη δικαίωση. Ποιος άραγε θυμάται σήμερα τους πυρόπληκτους της Ηλείας. Η κρατική μέριμνα ολοκληρώθηκε με τα 3000 Ευρώ που μοιράστηκαν με ευκολία.
-Απόδοση ευθυνών
Σε κάθε συνθήκη όσο ακραία και αν είναι υπάρχουν δύο στάδια κατά τα οποία λαμβάνονται αποφάσεις σχετικά με την ασφάλεια των πολιτών. Το πρώτο αφορά την πρόληψη τόσο ως προς την μείωση της πιθανότητας να συμβεί ένα γεγονός όσο και ως προς την προετοιμασία για τη αντιμετώπισή του.
Το δεύτερο αφορά την επιχειρησιακή αντιμετώπιση του ίδιου του γεγονότος, τις αποφάσεις που λαμβάνονται και τους τρόπους που υλοποιούνται Και στα δύο στάδια είναι φανερό ότι υπάρχουν ευθύνες. Διαχρονικές αλλά και σημερινές. Πρέπει να εντοπιστούν και να αποδοθούν. Αλλιώς διαλύεται κάθε έννοια πολιτείας αν ο πολίτης αισθάνεται απόλυτα ανυπεράσπιστος απέναντι σε μείζονες κινδύνους.
-Και από σήμερα πρέπει να σχεδιαστεί το μέλλον
>Με σοβαρή καταγραφή και χαρτογράφηση της περιοχής τόσο ως προς τη εξέλιξή της στο χρόνο όσο και ως προς την κατάσταση μετά τις συνέπειες της πυρκαγιάς
>Με σεβασμό στους πληγέντες και άνοιγμα μιας ουσιαστικής συμμετοχικής διαδικασίας διαβούλευσης για το μέλλον της περιοχής.
>Με νέο σοβαρό διεπιστημονικό σχεδιασμό που θα είναι ταυτόχρονα δίκαιος ως προς τους πληγέντες, αλλά και θα εξασφαλίζει την αναδόμηση του συνολικού οικοσυστήματος της περιοχής την προστασία από μελλοντικές απειλές και την ποιότητα ζωής των οικιστών.
Και η μεθοδολογία μιας τέτοιας παρέμβασης θα πρέπει από σήμερα να εφαρμοστεί προληπτικά στις εκατοντάδες περιοχές με παρόμοια χαρακτηριστικά που ενδέχεται να βρεθούν αντιμέτωπες με τέτοιες «ασύμμετρες» απειλές.
Οι χωρικές και όχι μόνο πολιτικές στην μεταπολεμική Ελλάδα σημαδεύτηκαν από την χωρίς κανόνες υπεράσπιση της κερδοφορίας του κεφαλαίου. Η τελευταία κυβέρνηση που οδηγήθηκε να κυβερνήσει στο όνομα της αριστεράς δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Μεγάλα τμήματα της κοινωνίας μέχρι σήμερα υπήρξαν συνένοχα, αδιάφορα, παθητικά επικριτικά. Κάποιες κριτικές φωνές ήταν σχεδόν πάντα μειοψηφικές. Σήμερα δεν υπάρχει πλέον κανένα δικαίωμα στη σιωπή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου